„Rat ne dolazi niotkuda, on se priprema.“ (Slavenka Drakulić)

Sistem opšte narodne odbrane i oružane snage:

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ) je bila sačinjena od šest republika i dvije autonomne pokrajine čiji su narodi i narodnosti u skladu sa sistemom narodne odbrane imali neprikosnoveno i neotuđivo pravo i dužnost da štite i brane nezavisnost, suverenitet, teritorijalnu cjelokupnost, a od 1968. godine i – Ustavom utvrđeno društveno uređenje. Oružane snage SFRJ su bile sastavljene od Jugoslovenske narodne armije (JNA) i teritorijalne odbrane (TO) koja je bila pod nadležnosti svake pojedine republike. JNA je bila zajednička oružana sila svih naroda i narodnosti i svih radnih ljudi i građana u SFRJ. Svaki građanin koji bi oružjem ili na drugi način sudjelovao u otporu protiv napadača bio je pripadnik oružanih snaga. Odbrana zemlje je bila najviša dužnost i čast svakog građanina. Izdaja zemlje je bila kažnjavana kao teško krivično djelo i najteži zločin prema narodu. Nitko nije imao pravo da prizna ili potpiše kapitulaciju, niti da prihvati ili prizna okupaciju države. Vojna obaveza je bila opšta.

„Sedma republika“:

JNA je bila jedan od „čvrstih i trajnih“ temelja i „pouzdan oslonac“ budućnosti države, udarna moć u sistemu opštenarodne odbrane u kojoj su se prožimali „idejno-moralna čvrstina, borbena osposobljenost i suvremena opremljenost“. JNA je bila najskuplja i najveća državna institucija. JNA nije bila pod potpunom kontrolom državnih institucija i javnosti, te je funkcionirala kao „sedma republika“ – imala je vlastitu industrijsku proizvodnju, vlastitu partijsku organizaciju, vlastitu štampu, ali i svoje novinare zaposlene u ostalim javnim medijskim servisima koji su svojim aktivnostima propagirali aktivnosti JNA. Od sredine osamdesetih godina 20. stoljeća JNA počinje zahtijevati pravo za preuzimanjem rukovođenja države.

Reorganizacija oružanih snaga:

Krajem osamdesetih godina 20. stoljeća se reorganizacijom oružanih snaga ukidaju armijske oblasti. Teritorij Bosne i Hercegovine je postao dijelom 1. vojne oblasti čija je komanda bila u Beogradu. Dotadašnje sjedište armijske oblasti u Sarajevu je ukinuto. Novouvedena vojna oblast je uz Bosnu i Hercegovinu uključivala Srbiju te istok i zapad Slavonije. Vojne oblasti preuzele su i funkcije komandovanja nad republičkim štabovima TO. Nedugo zatim, početkom devedesetih godina 20. stoljeća, kada je raspad SFRJ postao sasvim izvjestan, još jednom reorganizacijom JNA formirane su 4 nove vojne oblasti. Ovom reorganizacijom je teritorij Bosne i Hercegovine podijeljen. Sjeveroistok Bosne i Hercegovine (uz Vojvodinu i sjever Srbije) potpao je pod komandu 1. vojne oblasti sa sjedištem u Beogradu. Pod komandom 2. vojne oblasti sa sjedištem u Sarajevu bio je teritorij sjeverne, zapadne i centralne Bosne i Hercegovine. U Titogradu (Podgorici) je bila komanda 4. vojne oblasti koja je imala nadležnost nad jugoistokom Bosne i Hercegovine, jugoistokom Srbije i Crnom Gorom. U Skopju (od marta 1992. u Nišu) je bila smještena komanda 3. vojne oblasti koja je bila nadležna za Makedoniju, Kosovo i jugoistok Srbije. U percepciji vojnog vrha JNA nisu postojale republičke granice.

Međunarodni kazneni sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ/ICTY):

Od ljeta 1990. godine JNA je bila jedini ratni čimbenik u jugoslavenskoj krizi kojega nije pogađala zabrana isporuke oružja prema SFRJ donesena Rezolucijom UN 713 iz septembra 1991. godine. Tokom 1993. godine je dvjema Rezolucijama UN uspostavljen Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ). Ovaj sud je djelovao u Haagu, gdje se nalaze i Međunarodni kazneni sud (ICC) te Međunarodni sud pravde (ICJ). Djelovanje JNA je moguće pratiti kroz prikupljenu dokumentaciju koja je svima dostupna u bazama podataka MKSJ. (https://ucr.irmct.org/)

Personalni list:

Personalna uprava Saveznog sekretarijata za narodnu odbranu je za svakog vojnog službenika vodila lični dosije. Iz ovih dosijea, odnosno personalnih listova moguće je pouzdano odrediti razdoblje u kojem su pripadnici JNA djelovali u ratnim operacijama, te se na osnovu toga može odrediti i datum početka vojnih operacija na prostoru Bosne i Hercegovine. Analizom ove dokumentacije moguće je dobiti i plastičniju sliku o problematici odgovornosti i umiješanosti Srbije u agresiji na Bosnu i Hercegovinu. Personalni listovi pripadnika JNA bilježe novčanu, materijalnu i logističku podršku koju je Srbija kao sastavni dio SR Jugoslavije pružala vojnim jedinicama raspoređenim na teritoriji međunarodno priznate države, Bosne i Hercegovine, članice UN.

Izložba:

Predstavljanjem odabranih dosijea profesionalnog, visoko rangiranog vojnog kadra JNA želimo usmjeriti pažnju naučne i kulturne javnosti sa istraživanja položaja i percepcije žrtve na istraživanje direktnih ratnih učesnika tokom devedesetih godina 20. stoljeća i počinitelja zločina protiv čovječnosti, međunarodnog prava i genocida. Ovi dosijei predstavljaju reprezentativnu sliku, odraz stanja jugoslavenskog društva. Cilj izložbe nije prokazivanje neprijatelja, „Drugog“ kao takvog. Predstavljanjem ličnih dosijea oficira JNA javnosti ne nastojimo praviti podjelu na „nas“ i „njih“, već vojne dužnosnike promatrati kao sasvim „obične“, prosječne ljude, „nas same“ sa svim njihovim/našim prednostima i manama.

Putem izložbe želimo ukazati na činjenicu da su upravo takvim – „običnim“ ljudima, u jednom trenutku, tokom razdoblja krize, u datim političkim okolnostima progoni, zatvaranja, maltretiranje i ubistva, postali prihvatljiva norma i uobičajen način ponašanja i komunikacije. Želimo ukazati na činjenicu da je kršenje ljudskih prava bilo i ostalo pravilo, a ne izuzetak. Istovremeno želimo shvatiti i pokušati dati doprinos u odgovoru na pitanja, koja će vjerovatno i ovaj put, ostati bez odgovora, a koja su već bila postavljana kroz historiju, naučna istraživanja, književnost, teatar, muziku, film i strip – Zašto? Zašto rat? Kako rat?

U nadi da u traženju odgovora ipak nismo unaprijed osuđeni na potpuni neuspjeh. U nadi da će dokumentacija koju predstavljamo kroz ovaj projekat i izložbu pred Vama ponuditi nove mogućnosti istraživanja. U nadi da ćemo otvoriti neka nova naučna pitanja, dati jasniju sliku i nove činjenice u razumijevanju problematike „stalnog ratnog stanja“ s kojim se suočavamo kao društvo u cjelini.

Autor izložbe: Edin Omerčić
Saradnici: Anida Ibričić, Alen Borić, Ajdin Muhedinović

Aleksić Žarko

Andrić Svetozar

Babić Lazo